ابزارهای بازار سرمایه

آشنایی با ابزارهای تأمین مالی در بازار سرمایه

گزینش شیوه تأمین مالی متناسب با ساختار مالی شرکت، نقشی به سزا در جذب منابع به طریق بهینه داشته و کاهش هزینه­‌های مالی و در نهایت افزایش سود آوری و توسعه پایدار هر بنگاه اقتصادی را منجر خواهد گردید. علیرغم توسعه صورت گرفته در بازار سرمایه در سال‌­های اخیر، همچنان مشاهده می‌­شود که حتی بنگاه‌­های بزرگ سهامی عام نیز از رویه­‌های موجود جهت برخورداری از ابزارهای متناسب نا آگاه می‌­باشند و این مهم درخصوص بهره­‌گیری ابزارهای مبتنی بر بدهی پر واضحتر است. به این تریتب، به دلیل فقدان برخورداری از دانش عملیاتی و کاربردی در استفاده از پتانسیل موجود در بازار سرمایه در مقایسه با بازار پول و نیز عدم تمییز هر یک از شیوه­‌های تامین مالی در بازار سرمایه، به وفور مشاهده می­‌گردد که شرکت‌­های در وهله اول جهت تامین مالی به بانک‌­ها مراجعه می­‌نمایند و در وهله دوم بر تطابق یا عدم تطابق هریک از شیوه­‌های تأمین مالی با وضعیت خود نا آگاه بوده و در نهایت تصمیماتی موثر اخذ نمی‌­گردد.

در دوره آشنایی با ابزارهای تأمین مالی در بازار سرمایه تلاش می­‌شود مخاطبین از ابزارهای مبتنی بر بدهی در بازار سرمایه و قوانین مربوط (به ویژه مقررات مالیاتی) جهت برخورداری از مزیت هریک در تأمین مالی بنگاه به طور کاربردی آگاهی داشته باشند به نحوی که مهارت تصمیم‌گیری بهینه جهت تحقق ساختار مالی متناسب و افزایش سودآوری بنگاه محقق گردد.

ابزارهای مدیریت ریسک سرمایه گذاری در بورس

علاوه بر کارکرد تامین مالی واحدهای اقتصادی دارای کسری، مقابله با ریسک همراه با سرمایه گذاری و به ویژه ریسک ناشی از نوسان های قیمتی از دیگر کارکردهای مهم بازار سرمایه است.

این کارکرد بازار سرمایه، از طریق بکارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می شود. اطلاق مشتق به این ابزارها به آن دلیل است که ارزش این ابزارها بر اساس ارزش اوراق یا دارایی های دیگر تعیین می شود و در واثع مشتق از دارایی های دیگر است.

اگر چه گروهی از سرمایه گذاران بمنظور کسب سود این ابزارها را معامله می کنند، اما کارکرد اصلی این گونه ابزارها، مقابله با ریسک سرمایه گذاری در بورس همراه با نوسان های قیمت دارایی های مندرج در این ابزارهاست. معامله گران این ابزارها تلاش می کنند که با پذیرش هزینه اندک از مدیریت ریسک در بورس زیاد نوسان قیمت اجتناب و آن را به سایر سرمایه گذاران منتقل کنند.

مهم ترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه عبارت هستند از :

شما به عنوان یک تریدر ( معامله گر ) در بازار بورس با تمامی قوانین و قرارداهایی که وجود دارند و قابل انجام هستند، بطور کامل آشنا و مسلط شوید. با این کار هم درصد سودآوری و موفقیت خود را افزایش می دید و هم اینکه مدیریت ریسک در بازار بورس را به نحو شایسته انجام می دهید.

در ادامه با چند نوع قرارداد مهم آشنا خواهید شد.

قراردادهای اختیار معامله و تاثیر آن در مدیریت ریسک در بورس

اختیار معامله قرارداری دو طرفه بین خریدار و فروشنده است. بر اساس آن خریدار قرارداد، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرار داد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین بر اساس این قرارداد دو طرف توافق می کنند که در آینده معامله ای انجام دهند.

در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرار داد تعیین شده است بدست می آورد. از طرف دیگر فروشنده قرارداد اختیار معامله در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد بر اساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است.

چنان که از تعریف قرار داد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد در اعمال حق خود مختار است. به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف نظر او از اجرای قرارداد مبلغی را که در اعزای این حق، پرداخته است از دست می دهد. از طرف دیگر، فروشنده در صورت خواست خریدار مجبور به اجرای قرارداد است. قراردادهای اختیار معامله خود به دو دسته تقسیم می شوند.

الف) قرارداد اختیار خرید

دارنده این نوع اختیار معامله حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی در دوره زمانی معینی بخرد. در ادامه دو حالت خرید و فروش قرارداد اختیار در قالب مثال توضیح داده می شود.

فرض کنید یک سرمایه گذار تصمیم می گیرد که اختیار خرید 100 سهم شرکت الف را با قیمت توافقی 10000 ریال بایت هر سهم، خریداری کند. قیمت جاری سهم مزبور 9800 ریال تاریخ انقضای قرارداد چهار ماه و قیمت قرار داد اختیار معامله بابت هر سهم 500 ریال است.

نتیجه این قرارداد:

بنابراین این سرمایه گذاری اولیه 80 هزار ریال است. اگر قیمت سهم در تاریخ انقضای قرارداد کمتر از 10 هزار ریال باشد، بطور قطع سرمایه گذار قرارداد را به اجرا نمی گذارد. چون خریدن سهمی که قیمت روز ان کمتر از 10 هزار ریال است با قیمت توافقی 10 هزار ریال عاقلانه نیست. همچنین انجام این چنین قراردادی با هیچ یک از ابزارهای مدیریت ریسک در بازار بورس هماهنگ نبوده و کاملا مشخص است که آینده روشنی نخواهد داشت.

در این وضعیت سرمایه گذار میزان سرمایه گذاری اولیه خود را از دست می دهد. اما اگر قیمت سهم در تارریخ سر رسید بیشتر از 10 هزار ریال باشد سرمایه گذار قرارداد را به اجرا می گذارد. فرض کنید قیمت سهم به 11 هزار و 500 ریال خریداری کند. اگر او در همان زمان سهم خود را در بازار بفروش برساند، 150 هزار ریال بدون در نظر گرفتن هزینه های معاملاتی سود می کند. با در نظر گرفتن هزینه اولیه خرید قرارداد اختیار معامله سود خالص سرمایه گذار 100 هزار ریال است.

آشنایی کامل با قرارداد اختیار فروش و قرارداد اختیار خرید

ب) قرارداد اختیار فروش

این قرارداد به دارنده حق می دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخص بفروشد. در حالی که خریدار قرارداد اختیار خرید به امید افزایش قیمت آن را می خرد. خریدار قرارداد اختیار فروش پیش بینی می کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

سرمایه گذاری را در نظر بگیرید که قرارداد اختیار فروش 100 سهم شرکت الف را با قیمت توافقی 700 ریال خریداری می کند. فرض کنید که قیمت جاری سهم مزبور 6500 ریال، تاریخ انقضای قرارداد سه ماه بعد و قیمت قرارداد برای هر سهم 700 ریال باشد. بنابراین سرمایه گذاری اولیه 70 هزار ریال است.

چون قرارداد اروپایی است فقط در زمان انقضا قابل اجراست و در صورتی که قیمت در آن زمان کمتر از 7000 ریال باشد اجرا می شود.

به نمونه قرارداد در این مثال توجه کنید:

فرض کنید قیمت سهم شرکت الف در تاریخ انقضا 5500 ریال باشد. سرمایه گذار می تواند بر اساس قرارداد 100 سهم را با این قیمت بخرد و با قیمت 700 ریال بفروشد و 150 هزار ریال سود به دست آورد. اگر 70 هزار ریال سرمایه گذاری اولیه را از این مبلغ کم کنیم سود خالص سرمایه گذار 80 هزار ریال خواهد بود.

در این راهبرد نیز تضمینی وجود ندارد که سرمایه گذار سود کند. اگر قیمت کالا در زمان انقضا بیشتر از 7000 ریال باشد، قرارداد اختیار فروش ارزش ندارد و سرمایه گذار مبلغ 70 هزار ریال سرمایه گذاری اولیه را از دست می دهد.

قراردادهای آتی

تمامی انواع کالا رامی توان هر روز در بازار آنی ( نقد ) دادوستد کرد. در این بازارها خریدار و فروشنده برای تحویل آتی کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یکدیگر به توافق می رسند.

وقتی قیمت آتی دادوستد نوسان داشته باشد معامله گران با ریسک روبه رو خواهند بود، زیرا ممکن است ارزش موجودی آنها بطور چشمگیری تغییر یابد.

برای مدیریت ریسک سرمایه گذاری در بورس و انواع قراردادهای خرید و فروش خود در برابر تغییرات ناگهانی قیمت. خریدارن و فروشندگان می توانند به بازار تحویل آتی روی آورند که در آن قراردادهای تحویل آتی برای تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یک قیمت مشخص در یک زمان معین تنظیم می شود.

در این نوع قرارداد چه تعهدی شکل می گیرد؟

بر اساس این قرارداد خریدار متعهد می شود که مقدار مشخصی، از یک کالا را در تاریخ معین با قیمت معینی از فروشنده تحویل بگیرد. فروشنده متعهد می شود که کالای مدنظر را بر اساس مفاد قرار داد در همان تاریخ و با همان قیمت به خریدار تحویل دهد.

در سر رسید قرارداد تحویل آتی، فروشنده با دریافت قیمت کالای موضوع قرار داد را به خریدار تحویل می دهد و تسویه انجام میشود. به عبارت دیگر تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالاست.

قراردادهای تحویل آتی، نوعی موافقت نامه خصوصی بین دو طرق دادوستد است. بنابراین مفاد آن استاندارد نیست و از سوی دیگر بازار مشخصی برای خرید و فروش قراردادهای تحویل آتی وجود ندارد.

کاستی های قراردادهای تحویل آتی کالا به ایجاد بازارهای داد و ستد قرارداد پیمان آتی در بازاری به نام بورس آتی کالا منجر شده است. این قرارد امکان دادوستد دست دوم نیز دارد. قرارداد تحویل آتی برای انواع کالا، اوراق بهادار و شاخص قابل اجراست. تسویه آن معمولا از طریق نهاد تسویه انجام می شود.

تفاوت خرید سهام با خرید قرارداد آتی سهام چیست؟

برای خرید سهام، سرمایه گذار باید همه پول را بپردازد اما در خرید قرارداد آتی سهام سرمایه گذار تنها با پرداخت درصدی از پول که بورس به نام وجه تضمین می گیرد، می تواند ابزارهای بازار سرمایه مطمئن باشد که سهام مدنظر خود را در تاریخ تعیین شده با قیمت مندرج در قرارداد خریداری خواهد کرد.

وجه تضمین هم دقیقا به این علت از طرف بورس از خریدار و فروشنده قراردادهای آتی دریافت می شود که طرفین قرارداد به تعهدات خود مبنی بر تحویل سهام با قیمت مشخص در تاریخ تعیین شده پایبند باشند.

نکته قابل توجه این موضوع است که در بازار سرمایه ایران قرارداد آتی صرفه محدود به سهام نیست بلکه در بورس کالای ایران نیز قراردادهای آتی سکه بهار آزادی دادوستد می شود.

از آنجایی که قراردادهای آتی جز اوراق بهادار بسیار پر ریسک محسوب می شوند لازم است سرمایه گذاران حتی در صورت داشتن ریسک پذیری بالا قبل از ورود به این عرصه شناخت کافی را در خصوص ابعاد و جزئیات قراردادهای آتی بدست آورند.

توسعه بازار سرمایه با ابزارهای جدید

ابزار بازار آتی سبد سهام به زودی در بازار سرمایه راه‌اندازی می‌شود. محمودرضا خواجه‌نصیری، مدیرعامل تامین سرمایه تمدن در گفت‌وگو با سنا، ضمن اعلام خبر فوق بیان کرد: اساسا یکی از موضوعاتی که می‌تواند منجر به تعمیق هرچه بیشتر بازار سرمایه شود ورود ابزارهای جدید به این بازار است. ورود این ابزارها می‌تواند باعث پر شدن بسیاری از خلأهای بازار شود. وی در ادامه بیان کرد: در شرایط کنونی ورود ابزارهای جدید می‌تواند تنوع سرمایه‌گذاری را تا حد قابل توجهی افزایش دهد و می‌تواند سرمایه‌گذاران بیشتری را به این بازار جذب کند. خواجه‌نصیری در ادامه با اشاره به معاملات آتی شاخص بیان کرد: یکی از ابزارهایی که در دنیا طرفداران بسیاری دارد مربوط به معاملات آتی شاخص‌های بورس است. وی در این زمینه توضیح داد: طی سال‌های اخیر مصوبات مهمی در این زمینه از سوی کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار صادر شد و هم‌اکنون بازار امکان استفاده از آتی سبد سهام را دارد. این ابزار علاوه بر اینکه فرصت مناسبی برای کسب سودهای با کیفیت ایجاد می‌کند، فرصت‌های جدید برای سرمایه‌گذاری نیز ایجاد می‌کند. مدیرعامل تامین سرمایه تمدن در بخش دیگری از اظهاراتش به فرصت‌های به وجود آمده از طریق این ابزار اشاره کرد و گفت: اولین فرصتی که از این طریق ایجاد می‌شود در زمینه دو طرفه شدن بازار سرمایه است. این بدان معناست که چه در شرایط رشد و چه افت، سهامداران می‌تواند با پیش‌بینی روند آتی اقدام به کسب سود کنند. وی افزود: در این شرایط سهامدار در شرایط نزولی اقدام به فروش قراردادهای آتی می‌کند و در زمان نزول خرید سهام انجام می‌دهد. خواجه‌نصیری ابزارهای بازار سرمایه دومین فرصت به دست آمده را پوشش ریسک بیان کرد و گفت: یکی از مشخصه‌های اصلی آتی سبد سهام کاهش ریسک سرمایه‌گذاری است، به نحوی که در شرایط افت و خیز، سودهای خوبی به دست آورد. عضو هیات مدیره شرکت بورس در بخش دیگری از اظهاراتش به اثرات معاملات الگوریتم در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: معاملات الگوریتمی از جمله دانش‌هایی است که در بین سرمایه‌گذاران کشورمان چندان جا نیفتاده است. وی در ادامه افزود: این معاملات توان سود‌سازی را افزایش می‌دهد اما با توجه به عدم آشنایی سهامداران قابلیت‌های آن نادیده گرفته شده است. خواجه‌نصیری در پایان بیان کرد: توسعه این معاملات و ترویج فرهنگسازی در این زمینه می‌تواند موجب آگاهی سرمایه‌گذاران شود و استفاده از آن را تا حد قابل توجهی تسریع بخشد.

بازار سرمایه نیازمند ابزارهای دوگانه است

در حال حاضر بازار سرمایه نیازمند ابزارهای دوگانه است. ابزارهای جدیدی که عملکردشان بین اوراق مشارکت و سهام باشد به عنوان مثال اوراق مشارکت قابل تبدیل یا سهام ممتاز می تواند این کارکرد را داشته باشد.

به گزارش ایلنا، مصطفی امید قائمی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری مهر آیندگان، گفت: در حوزه توسعه ابزارهای مالی بازار سرمایه روند خوبی دارد، در حال حاضر ابزارهای مالی مانند سهام، اوراق مشارکت، اوراق صکوک و امثال این ابزار در بازار سرمایه خوب و موفق عمل کرده اند.

وی با تاکید بر اینکه صندوق های سرمایه گذاری پیشرفت خوبی در این سالها داشته اند، گفت: صندوق های سرمایه گذاری در همین مدت کوتاه توانستند در میان سرمایه گذاران جا باز کنند اما هنوز برای نفوذ و شناساندن این ابزار در میان عموم مردم زمان نیاز است.

نخستین مدیرعامل فرابورس ایران با اشاره به اینکه در حال حاضر بازار سرمایه برای افزایش جذابیت به ابزارهای جدید نیازمند است، اظهار داشت: هم اکنون بازار سرمایه نیازمند ابزارهای دوگانه است. ابزارهای جدیدی که عملکردشان بین اوراق مشارکت و سهام باشد به عنوان مثال اوراق مشارکت قابل تبدیل یا سهام ممتاز.

به گفته امید قائمی ابزارهای دوگانه جان تازه ای به بازار سرمایه می دهند و باعث حرکت مثبت بازار می شوند؛ چراکه با ورود چنین ابزارهایی با کاربردهای دوگانه، مخاطبین ریسک گریز و ریسک پذیر جذب بازار می شوند.

وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر زمان ورود ابزارهای جدید برای تعیین مسیری جدید در بازار سرمایه است، افزود: ورود ابزارهای دوگانه می تواند موجب جذب مخاطبین جدید به بازار سرمایه شود.

مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری مهر آیندگان درباره بازنگری ریزساختارهای بازار سرمایه و حذف برخی محدودیت های قانونی گفت: در حال حاضر شرکت های سرمایه گذاری به صورت اختیاری می توانند EPS اعلام کنند اما به این موضوع عمل نمی کنند و برای سرمایه گذار نیز امکان محاسبه سود وجود ندارد.

وی معتقد است اگر قرار بر اختیاری کردن اعلام پیش بینی سود باشد باید شرکت های حاضر در بازار سرمایه صورت های مالی خود را بر اساس استانداردهای IFRS تهیه کنند تا سرمایه گذار بتواند با بررسی صورت های مالی پیش بینی سود شرکت را محاسبه کند.

امیدقائمی با تاکید بر اینکه برای اختیاری کردن اعلام پیش بینی سود باید حداکثر شفافیت در صورت های مالی شرکت ها اعمال شود، افزود: با شفاف شدن صورت های مالی سرمایه گذار می تواند اقدام به محاسبه سود و زیان شرکت کند و در این شرایط اختیاری کردن اعلام EPS می تواند در جهت شفاف سازی بازار سرمایه و به نفع سرمایه گذار باشد.

مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری مهر آیندگان درباره حذف دامنه نوسان و پویا شدن حجم مبنا نیز گفت: به طور کلی حذف محدودیت های معاملاتی بازار سرمایه اقدام موثری است که به طور قطع به رشد بازار سرمایه منجر می شود.

وی معتقد است بازنگری در این قوانین و حذف آنها باید با دقت انجام شود و پس از رفع محدودیت ها، برای افزایش شفافیت باید بازار سرمایه به بازارسازها مجهز شود تا رفع این محدودیت ها منجر به جذب سرمایه گذاران جدید شود.

ابزارهای مالی جدید در آستانه ورود به بازار سرمایه

طراحی ابزارهای مناسب برای سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی، یکی از مشخصه های اصلی بازارهای کارآمد پول و سرمایه است .

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، سید ابزارهای بازار سرمایه ابزارهای بازار سرمایه عباس موسویان، دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به ویژگی های بازار کارآمد برای سرمایه گذاران اظهار داشت: بازار کارآمد باید ابزارهای مناسب برای سرمایه گذاران با دیدگاه های مختلف و فعالان اقتصادی که قصد تامین مالی دارند، داشته باشد.
.
وی با اشاره به طبقه بندی ابزارهای مالی گفت: برخی از طرح های توسعه ای از نظر زمانی نیاز به منابع مالی کوتاه مدت دارند و بر این اساس طراحی ابزارهایی با این ویژگی ضروری به نظر می رسد .

موسویان تصریح کرد: از سوی دیگر برخی از سرمایه گذاران به ابزارهای تامین مالی، نگاه میان مدت و برخی نگاه بلند مدت دارند که در این راستا، طراحی ابزارهایی با در نظر گرفتن چنین معیارهایی از اهمیت بسزایی برخوردار است .

وی ادامه داد : از منظر مالی برخی سرمایه گذاران ریسک گریز هستند و تنها کسب بازدهی با نرخ ثابت را مد نظر قرار می دهند و به این ترتیب طراحی ابزارهایی با در نظر گرفتن این نکته اهمیت می یابد .

دبیر کمیته فقهی سازمان بورس خاطرنشان کرد: در طرف مقابل سرمایه گذارانی قرار دارند که برای کسب بازدهی حاضر به قبول ریسک در بازار هستند و طراحی ابزارهایی که امکان کسب سود بالاتر داشته باشد نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

وی با اشاره به اینکه بازار موفق، بازاری است که از هر حیث متنوع باشد، تصریح کرد: با توجه به این طبقه بندی می توان گفت در بازار سرمایه باید ابزارهایی با سود متعادل و ریسک معقول و در عین حال ابزارهایی با سود بالا و ریسک قابل توجه طراحی کنیم .

موسویان با تاکید بر لزوم وجود تعامل بین بازارهای پول و سرمایه اظهار داشت : به تعبیر بهتر باید سوپرمارکتی از ابزارهای مالی داشته باشیم .

وی به نامگذاری امسال به عنوان سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی اشاره و تصریح کرد: طراحی و ورود ابزارهای مالی جدید به بازار سرمایه موجب می شود که سرمایه های ایرانی وارد بازار سرمایه شوند .

دبیر کمیته فقهی سازمان بورس با بیان اینکه غنی شدن بازار سرمایه به لحاظ ابزارهای مالی می تواند به معنی حمایت از سرمایه ایرانی باشد، خاطرنشان کرد: با توجه به پتانسیلی که بازار ما دارد با ورود ابزارهای مالی جدید تقاضا هم برای آن افزایش می یابد.

وی با اشاره به ابزارهای مالی جدیدی که در آستانه ورود به بازار سرمایه قرار دارند، یادآور شد: اوراق مرابحه ، اجاره ، استصناع ، منفعت، جعاله ، مساقات و مزارعه از جمله اوراق جدیدی هستند که به زودی وارد بازار شده و تامین مالی در بسیاری از بخش ها را تقویت خواهد کرد.

بنا به اعتقاد موسویان با ورود این ابزارها به بازار سرمایه تامین مالی در بسیاری از بخش ها از جمله کشاورزی و باغداری تسهیل شده و شاهد ورود سرمایه های خرد به بازار سرمایه خواهیم بود .