اختیار معامله و کاربرد آن | انواع اختیار معامله کدامند؟
همانطور که میدانید، تورم و منابع مالی سرگردان تاثیرات منفی زیادی در اقتصاد کشور داشته است. راهکاری که برای مهار این مهم وجود دارد، ابزارهای مالی هستند. ابزارهای مالی و تنوعی که در آنها وجود دارد، میتواند در اقتصاد کشور بسیار تاثیرگذار باشد. اما متاسفانه، در ایران این ابزارها بسیار اندک است و با وجود ریسکی که در بازار سرمایه وجود دارد، شورای بورس اوراق بهادار تصمیم گرفت برای کاهش ریسک موجود، معاملات اوراق اختیار را تصویب کند. از آنجایی که، استفاده از این اوراق در بازار سرمایه بسیار اندک است و استفاده چندانی از این اوراق نمیشود، نیاز به فرهنگسازی بین سهامداران دارد. در مقاله پیش رو، قصد داریم به عنوان یک سهامدار شما را با اوراق اختیار در بورس آشنا کنیم.
تاریخچه
قرارداد اختیار معامله از قرنها پیش به عنوان معاملات آپشن نیز شناخته شده است. معاملات قرارداد اختیار معامله و کاربرد آن اختیار معامله، اولین بار در یونان باستان (حق اختیار برداشت از باغهای زیتون) صورت گرفت. اولین شخصی که از قراردادهای اختیار معامله استفاده کرد، تالس، فیلسوف یونانی بود. پس از یونان، در سال 1973 در شیکاگو بورس اختیار معامله تاسیس شد. بنابراین، در شیکاگو فرم استانداردی که کلیه فعالیتهای تجاری در ارتباط با این موضوع بود در قالب این فرمهای استاندارد راهاندازی شد. به همین دلیل، در حال حاضر اکثر قراردادهای اختیار معامله در قالب این فرمهای استاندارد قابل معامله است.
اختیار معامله چیست؟
اختیار معامله، قراردادی دو طرفه بین خریدار و فروشنده است.
بر اساس این قرارداد، خریدار حق دارد مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمان مشخص خریداری کند. همینطور، فروشنده بر اساس این قرارداد حق دارد (نه الزام و تعهد) مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمان مشخص بفروشد.
همانطور که پیشتر اشاره شد، خریدار یا فروشنده هیچ الزام و تعهدی در این قرارداد ندارد. به عبارتی، دارنده قرارداد در اعمال حق خود مختار است. نکته قابل توجه اینکه، در صورت درخواست خریدار برای لغو قرارداد، فروشنده ملزم به اجرای آن است. در صورتی که فروشنده از اجرای قرارداد امتناع کند، باید مبلغی تحت عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای یا کارگزار بورس قرار دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند.
* اختیار معامله در دستهبندی اوراق بهادار مشتقه قرار دارد. در ادامه، به توضیح مختصری از اوراق مشتقه میپردازیم.
اوراق مشتقه
اوراقی که دارای ریسک بالا و به هم ریختن بازار میشوند را اوراق مشتقه میگویند.
مشتقه؛ به معنی وابستگی چیزی به چیز دیگر است. به عبارت دیگر، قیمت یک چیز به چیز دیگری وابسته است. به طور مثال؛ آبمیوه به میوه وابسته است و سس کچاپ به گوجه فرنگی وابسته است. بنابراین، آبمیوه و سس کچاپ مشتق از میوه و گوجه فرنگی هستند.
قراردادهای اختیار معامله نیز به این دلیل که ارزش آنها به ارزش داراییهای دیگر بستگی دارد، اوراق مشتقه میباشند. مثل: قرارداد سلف، پیمانهای آتی و …
بهتر است قبل از اینکه سرمایه گذاری کنید یا قراردادهای اختیار معامله را بین خود و طرف مقابل منعقد کنید، به چگونگی استفاده شرکتها از اختیار معامله بپردازید. همانطور که میدانید، امروزه بسیاری از شرکتهای چند ملیتی از قراردادهای اختیار معامله استفاده میکنند.
انواع قراردادهای اختیار معامله
همانطور که پیشتر اشاره شد، قرارداد اختیار معامله قراردادی بین خریدار و فروشنده است که در ازای پرداخت مبلغ معینی از طرف خریدار، منعقد میشود. با این حال، قرارداد اختیار معامله دستورالعملهای متفاوت (اوراق بهادار و . ) و انواع مختلفی دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
قرارداد اختیار معامله خرید
در قرارداد اختیار معامله خرید، کسی که دارنده اختیار خرید است حق خرید مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخص و دوره زمانی تعیین شده دارد.
قرارداد اختیار معامله فروش
قرارداد اختیار معامله فروش به این صورت است که، حقی را برای دارنده سهام یا کالا اعمال میکند. از این رو، دارنده حق دارد مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را در زمان مشخصی با قیمت توافقی بفروشد. در این حالت، خریدار به امید آن که قیمت کالا یا سهام افزایش پیدا میکند، آن را از فروشنده خریداری میکند. به طور کلی می توان گفت، قراردادهای اختیار معامله نوعی بیمه محسوب می شوند.
* برای درک بهتر اختیار معامله ، به مثال زیر توجه کنید؛
فرض کنید نماد فملی امروز 1000 تومان میباشد. شخص الف با بستن قرارداد 3 ماهه این سهم را خریداری میکند و بابت هر سهم 100 تومان پرداخت میکند. (مبلغ 100 تومان بابت سررسید قرارداد اختیار معامله است.) حال، با گذشت 3 ماه قیمت سهم فملی 1700 تومان شده است. با احتساب پرداخت 100 تومان برای سررسید قرارداد اختیار معامله ، پرداختی شخص الف برای هر سهم فملی 110 تومان بوده است و سود این شخص به ازای هر سهم 600 تومان میباشد.
حال فرض کنید، به جای روند مثبت و رشدی که سهم فملی داشته، روند منفی و ریزشی در پیش گرفته باشد و طی این 3 ماه سهام فملی از 1000 تومان به 500 تومان رسیده است. در این صورت، شخص الف باید به خاطر قراردادی که 3 ماه پیش منعقد شده است، دوباره 110 تومان پرداخت کند. اما، چون سهام روند منفی و ریزشی داشته است، این شخص میتواند قرارداد اختیار معامله را فسخ کند و فقط همان مبلغ سررسید (100 تومان) را پرداخت کند.
چند نکته درباره قرارداد اختیار معامله فروش
- اولین نکته مهمی که باید به آن اشاره نمود، همان بیمه شدن سهم است. یعنی، شخص اگر در طول زمان مقرر، مقدار معین شده در قرارداد اختیار معامله فروش ضرر کند، در صورت افزایش ریزش سهام یا کالا، شخص همان مقدار مقرر را ضرر کرده است. (در مثال بالا این مسئله کاملا روشن است.)
- شخص علاوه بر مبلغی که به عنوان اجرت برای خریدن قرارداد اختیار معامله میپردازد، درصد ریزش سهام را نیز از دست خواهد داد.
- در صورت تمام شدن تاریخ انقضای قرارداد اختیار معامله ، این قرارداد هیچ گونه ارزشی نخواهد داشت.
- از مزایایی که قراردادهای اختیار معامله دارند میتوان به قابل استفاده بودن آنها در همه انواع اوراق بهادار مالی از جمله؛ اوراق بهادار، ارز و .. اشاره کرد.
انواع قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال
قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال به سه دسته تقسیم میشوند که در ادامه، هر کدام همراه با توضیحات آورده شده است.
قرارداد اختیار معامله اروپایی
قراردادهای اختیار معامله اروپایی فقط در زمان سررسید مقرر شده، اعمال میشوند. خریدار این نوع قراردادها قبل از زمان سررسید آن، نمیتواند از آنها استفاده کند. در بورس کالای ایران معمولا، این نوع قراردادهای اختیار معامله استفاده میشود.
قرارداد اختیار معامله آمریکایی
قراردادهای اختیار معامله آمریکایی، در هر زمان قبل از زمان سررسید نیز قابل اعمال هستند. مثلا؛ قراردادی از این نوع برای مدت 10 ماه بسته شده است، اما این قرارداد بعد از 8 ماه قابل استفاده و اعمال است. بنابراین، می توان تفاوت عمده این نوع قرارداد را با قرارداد اختیار معامله اروپایی فقط در زمان اعمال آنها دانست.
قرارداد اختیار معامله برمودایی
قرارداد اختیار معامله برمودایی در واقع ترکیبی از قراردادهای اختیار معامله آمریکایی و اروپایی میباشد. به این صورت که، تاریخهایی را از قبل یا برای قبل از سررسید مشخص کرده باشند.
تفاوت اختیار معامله و بازار آتی
- تعهد طرفین
- وجه تضمین
- پرداخت بین طرفین
- بروز رسانی حساب ها
- ریسک طرفین
- حداقل تغییر قیمت هر سفارش (Tick Price)
- اندازه قرارداد
- کارمزد معاملات
- حداکثر حجم هر سفارش
- حد نوسان قیمت
- ساعات معامله
- فرایند تحویل
- جریمه نکول
- نحوه سفارش دهی
- واریز و برداشت وجه
- کال مارجین
- میزان موجودی لازم
- برابری وجه تضمین اولیه در سررسیدها (نمادها)
* مثالی برای تفاوت اختیار معامله و بازار آتی؛
تصور کنید دارای یک برند زعفران هستید، در تلاش هستید که به خاطر جذب مشتری قیمت محصول خود را زیاد تغییر ندهید و دارای نوسان زیادی نباشد. در بازار سنتی اگر بخواهید نوسان قیمتی را از بین ببرید باید سرمایه زیادی داشته باشید و همینطور، جنس زیادی را انبار کنید. اما، در بازار آتی میتوانید به قرارداد با تحویل 3 ماه آینده با 10 درصد ارزش کل، اجناس خود را با قیمت مشخص شده خریداری کنید. در این صورت میتوان گفت، شما دغدغه قیمت زعفران را تا 3 ماه آینده ندارید.
✔️ تفاوت اصلی بازار آتی و اختیار معامله در این است که، شما اگر قرارداد آتی با سر رسید 3 ما آتی خریداری میکنید، باید در روز قرارداد، کالای مورد نظر را تحویل بگیرید. اما، در بازار اختیار معامله خریدار انتخاب میکند که در سر رسید، سهام خود را تحویل بگیرد یا خیر!
کاربردهای اختیار معامله
کاربردی که قرارداد اختیار معامله دارد تطبیقپذیری آن جهت ارتباط برقرار نمودن با داراییهای سنتی است. اختیار معامله، شرایطی که ممکن است در بازار به وجود بیاید را تنظیم و کنترل میکند. به طور مثال؛ از اختیار معامله میتوانیم نوعی سپر اختیار معامله و کاربرد آن دفاعی نام ببریم. به دلیل سقوطی که در بازار بورس وجود دارد، با استفاده از اختیار معامله میتوانیم تا حدودی این ریزش و ضرر را کاهش دهیم. گاهی نیز برای پیشبینی نمودن شرایط بازار میتوان از آن استفاده کرد. به دلیل کاربردهایی که نام برده شد و همینطور، کاربردهای دیگری که دارد از اختیار معامله میتوان به عنوان یک استراتژی بزرگ برای سرمایه گذاری یاد کرد. به طور کلی، افرادی که در بازارهای مالی به دنبال ریسک و ضرر کمتری هستند، میتوانند از اختیار معامله جهت کاهش این ریسک و ضرر استفاده کنند.
مزایای اختیار معامله
- اهرم مالی
- کاهش ریسک
- کسب درآمد
- کسب سود از نوسان قیمت سهم
- استفاده از مزیت زمانی جهت تصمیمات آتی
- متنوعسازی سبد سرمایه گذاری
کلام آخر.
ممکن است یک شخص مبتدی که سرمایه چندانی ندارد، اختیار معامله را نوعی معجزه در بازارهای مالی بداند و جذب آن شود! به دلیل پرداخت مبلغ کمی به عنوان مبلغ قرارداد اختیار معامله، سود خوبی را به دست میآورد و در صورت متضرر شدن، درصد ناچیزی از سرمایه را دچار ضرر شده باشد. اما در حقیقت، قراردادهای اختیار معامله بر پایه پیشبینی آینده بازار توسط تحلیلگران به وجود آمده است و سرمایه گذاری در آنها هم آنچنان ساده نیست.
بهترین زمانی که شما میتوانید از قرارداد اختیار معامله استفاده کنید، زمانی است که شما به درک خوبی از بازار بورس رسیده باشید. همینطور، یادگیری روشهای انواع تحلیل را فرا گرفته باشید و بدون هیچگونه ترسی معاملات خود را انجام دهید.
اختیار معامله چیست؟
به صورت کلی، اختیار معامله، قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است.
خریدار قرارداد اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ مشخص شده ای، حق خرید یا فروش دارایی ذکر شده در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، دارد.
خریدار قرارداد اختیار معامله این حق را دارد که یا قرارداد خود را اعمال کند یا کلاً بیخیال شود؛ ولی فروشنده موظف است به قرارداد پایبند باشد (درصورت اعمال قرارداد).
به مثال زیر توجه کنید.
برای مثال، یک سهم از قیمت 2700 تومان طی دو ماه آینده با رشد 300 تومانی همراه می شود و به 3000 تومان میرسد. بر اساس این تحلیل، سرمایه گذاران میتوانند اختیار معامله دو ماه آینده این سهام را با قیمت 100 تومان بخرند؛ در صورتی که پس از دو ماه قیمت سهام 300 تومان یا بیشتر، افزایش پیدا کرده باشد، سهامداران میتوانند قیمت 2700 تومان را بدهند و سهام را بخرند. در صورتی که قیمت سهام کاهش پیدا کند، سهامداران همان 100 تومانی را ضرر میکنند که در ابتدا بابت خرید اختیار معامله خرید پرداخت کرده بودند.
درک اختیار معامله
اختیار معامله با افزودن حرف “ضـ” به ابتدای بخشی از نماد شرکت های مذکور ایجادمیشود. برای مثال: ضخود (اختیار خ خودرو)، ضفملی، ضفولا. نمادها اختیار معامله و کاربرد آن علاوه بر حروف مذکور شامل تاریخ اعمال و قیمت اعمال نیز هستند. به عنوان مثال “اختیارخ خودرو-3000-1395/11/27 (ضخود۰۰۵)” نشان دهنده اختیار خرید خودرو در تاریخ ۱۳۹۵/۱۱/۲۷ با قیمت ۳,۰۰۰ ریال است. قیمت ۳۰۰۰ ریال قیمت پیش بینی شده در تابلوی معاملاتی روز ۲۷ بهمن ۹۵ است. اما قیمت خرید اختیار خرید ضخود ۰۰۵، ۲۵۰ ریال است.
هر اختیار خرید شامل چند سهم نماد است؟
در حال حاضر، هر اختیار خرید شامل 1000 عدد سهم از نماد مورد نظر در تاریخ اعمال است.
نکته:
معاملات اختیار خرید بدون دامنه نوسان است.
از مفهوم اختیار فروش در چه جایی استفاده می کنند؟
اختیار فروش برای زمانی است که فعالان بازار سرمایه بر اساس تحلیلهای بورسی خود، پیشبینی میکنند که قیمت سهامی در آینده کاهش پیدا میکند.
اختیار فروش با قیمت چیست؟
در این میان اگر قیمت سهام کمتر از قیمت اعمال باشد، اختیار فروش را باقیمت گویند. از طرفی ذکر این موضوع نیز بسیار حائز اهمیت است که گاهی از مواقع بهتر است اختیار فروش باقیمت را قبل از انقضاء اعمال نمود. اگر قیمت سهام بیش از قیمت اعمال باشد، آن اختیار فروش را بىقیمت گویند؛ این نوع اختیار معامله هیچگاه نباید اعمال شود و بالاخره اگر قیمت سهام برابر قیمت اعمال شود، اختیار فروش را به قیمت گویند.
به صورت کلی از نظر نحوه اعمال، اختیار معاملات به سه دسته تقسیم می شوند:
- دسته اول، اختیار معامله آمریکائى است که در هر زمانى از طول دوره خود قابل اعمال است.
- دسته دوم نیز اختیار معامله اروپائى است که فقط در تاریخ انقضاء قابل اعمال است.
- دسته سوم اختیار خرید برمودایی است که نوعی دیگر از اختیار معامله است که ممکن است در تاریخهای مشخص شده از قبل، و یا قبل از سررسید اعمال شود (ترکیبی از آمریکایی و اروپایی)
ذکر این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که اگر سهام شرکت بورسی افزایش سرمایه دهد یا سود نقدی اعلام کند، در تعداد سهام استاندارد قرارداد استثنائى رخ مىدهد؛ در این صورت، تعداد سهمهایى که توسط قرارداد استاندارد مشخص مىشوند، با توجه به تغییر سرمایه شرکت تعدیل مىشوند.
بهعنوان نمونه اگر در مثال قبل شرکت ایران خودرو ۱۵ درصد افزایش سرمایه بدهد، تعداد سهمهاى قرارداد از ۱۰,۰۰۰ به ۱۱,۵۰۰ سهم تغییر پیدا مىکند.
بیمه سهم (قرارداد اختیار فروش تبعی)
اوراق اختیار فروش تبعی موسوم به بیمه سهام طرحی است که علاوه بر تضمین اصل سرمایه افراد، سود آوری را برای سرمایهگذاران تضمین میکند. فرض کنید شما دارنده سهامی هستید که برای آن بیمه سهام نیز عرضه میشود. اگر بیمه سهام را خریداری نکنید، ممکن است چند ماه بعد سهام مزبور با افزایش یا کاهش قیمت مواجه شود و شما نیز در صورت تمایل به فروش ممکن است سود کرده یا متحمل ضرر شوید اما اگر اقدام به خرید بیمه سهام نمایید، حداقل سود سالیانه 20 درصدی در سررسید مربوط تضمین میشود.
توجه کنید که:
فرض کنید سهامی به قیمت 1000 ریال در بازار موجود است که شما میتوانید با پرداخت 150 ریال آن را بیمه کنید. بر این اساس، اگر 6 ماه بعد که زمان سررسید بیمه است، قیمت سهام به 800 ریال تنزل یابد، میتوانید با ارائه بیمه و سهام به کارگزاری، سهام را به قیمت 1100 ریال به فروش رسانید. (سود سالیانه معادل 20 درصد است که برای 6 ماه 10 درصد خواهد شد). اگر هم خود سهام مثلاً به قیمت 1200 ریال بود، بدون استفاده از اوراق بیمه، سهام را عرضه مینمایید.
باید توجه داشت که بیمه سهام برای برخی سهمها عرضه شده است و بعلاوه برای استفاده از آن باید سهم مربوطه را تا زمان سررسید نگهداری نمایید. بدین ترتیب اگر پیش از تاریخ اعمال بیمه (یعنی تاریخی که در آن زمان میتوان از بیمه استفاده کرد) بنا به صلاحدید اقدام به فروش سهم خود نمایید، بیمه آن نیز از بین میرود.
بیمه کردن سهام در اصل اوراق اختیار فروش تبعی است و به این معنی است که در این ابزار حرکات، نوسانات و زیان سهام بیمه میشود. یعنی سهامدار عمده اوراق را میفروشد و کسی که این اوراق را خریداری میکند، در صورت پایینتر آمدن قیمت سهم، زیان آن جبران میشود.
نکته مهم این است که تنها سهامدار عمده می تواند از این ابزار استفاده کند. امکان بیمه کردن سهم ابزار خوبی است و اطمینان در بازار را فراهم میکند و سهامداران عمده میتوانند از این ابزار که هزینه ندارد، استفاده کنند.
طرح بیمه سهام از طریق “عرضه اختیار فروش تبعی برای سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران” در روز ۱۶ مرداد ۹۱ توسط شورای عالی بورس به تصویب رسید.
بیمه سهام
خریدار نمی تواند بیش از تعداد سهام پایه ای که در اختیار معامله و کاربرد آن اختیار دارد، از اوراق اختیار فروش تبعی خریداری کند لذا تعداد اوراق اختیار فروش تبعی معتبر در پایان هر روز معاملاتی حداکثر می تواند معادل دارایی سهامدار در سهم پایه باشد. در صورتی که تعداد اوراق اختیار فروش تبعی تحت مالکیت سهامدار از تعداد سهم پایه تحت مالکیت وی در پایان هر روز بیشتر شود، اوراق اختیار فروش تبعی مازاد، باطل شده و عرضه کننده تعهدی در قبال آن نخواهد داشت.
بازار اوراق فروش تبعی در حال حاضر شاهد جابجایی عمدتاً بلوکی میان سهامداران حقوقی بزرگ است و ردپای خریداران حقیقی در این معاملات کمتر دیده میشود. عدم آشنایی برخی سهامداران با این ابزار در کنار عرضه محدود و خریدار از پیش تعیین شده میتواند از اصلیترین دلایل فراگیر نشدن این اوراق در میان اهالی بورس باشد.
جمع بندی
در این مطلب با مفهوم اختیار معامله در بازار بورس ایران آشنا شدیم. به طور خلاصه اختیار معامله، مشتقات مالی هستند که به خریداران حق خرید یا فروش یک دارایی پایه در قیمت و تاریخ توافق شده را می دهند. همچنین مطالبی نیز درباره ی بیمه سهام و قرارداد اختیار فروش تبعی گفته شد که می توانید آنها را نیز در متن مقاله مطالعه نمایید.
اختیار خرید و فروش
در بازار سرمایه ایران اصطلاحات تخصصی بسیار زیادی وجود دارد و افرادی که به دنبال سرمایه گذاری مستقیم در این بازار هستند، بهتر است این کلمات و اصطلاحات تخصصی را به خوبی یاد بگیرند. اختیار خرید و فروش یکی از مفاهیمی است که تسلط بر جزییات آن برای فعالیت حرفه ای در بازار سرمایه کاملا ضروری است. در تعریف اختیار معامله باید خاطر نشان کرد که این مفهوم بیانگر یک قرارداد 2 طرفه بین خریدار و فروشنده است که طی آن، شخص خریدار این حق را دارد که بخش مشخصی از دارایی ذکر شده در قرارداد اختیار معامله را با قیمت معین و در یک زمان مشخص بفروشد یا بخرد. اختیار خرید و فروش جزییات خاص خود را دارد که در ادامه مقاله به بررسی آن می پردازیم.
اختیار خرید و فروش چیست؟
اگر بخواهیم اختیار خرید و فروش را توضیح دهیم، اول باید درباره مفهوم اوراق مشتقه صحبت کنیم. به زبان ساده، اوراق مشتقه یکی از انواع اوراق بهادار است که ارزش آن به ارزش یک دارایی دیگر وابسته است. اوراق مشتقه انواع مختلفی دارد؛ قراردادهای آتی، قراردادهای سلف، اختیار معامله و. از انواع اوراق مشتقه هستند. ارزش اوراق مشتقه بر اساس دارایی هایی مانند سهام و کالاهای مشخص (زعفران، طلا، نفت و. ) می باشد.
اختیار خرید
به زبان ساده، اختیار خرید و فروش یک قرارداد است که دو طرف توافق می کنند تا اگر ارزش یک دارایی در طی یک زمان مشخص به مقدار خاصی رسید، طرفی که قرارداد را خریده است، اختیار دارد تا آن دارایی را در قیمتی که در قرارداد مشخص شده است، بخرد و یا بفروشد. وارد شدن به این قرارداد، نیاز به پرداخت پول از طرف خریدار به طرف فروشنده قرارداد دارد؛ به این میزان پول، اجرت می گویند.
به عنوان مثال، فرض کنید که شما یک کارخانه تولید رب دارید؛ می دانیم که برای تولید رب، به گوجه فرنگی نیاز است. در انبار کارخانه به اندازه ای گوجه ذخیره کرده اید که پاسخگوی نیاز 6 ماه آینده کارخانه است و با توجه به تجربه ای که دارید، می دانید بهای گوجه در آینده نزدیک از کیلویی 500 تومان به کیلویی 2000 تومان خواهد رسید.
حالا شما با یک بنکدار قرارداد اختیار خرید می بندید. قیمت گوجه در آن قرارداد کیلویی 1000 تومان قید شده و مدت قرارداد 3ماهه است و اجرت قرارداد 2 میلیون تومان می باشد. در واقع شما 2 میلیون تومان به بنکدار پرداخت می کنید و اختیار خرید گوجه فرنگی در قیمت کیلویی 1000 تومان را از بنکدار می گیرید. اگر طی این 3 ماه که قرارداد اختیار خرید شما معتبر است، قیمت گوجه افزایش پیدا کند و به قیمت 2500 تومان برسد، چون شما اختیار خرید در کیلویی 1000 تومان را دارید، تا زمان تمام شدن مدت قرارداد می توانید با مراجعه به بنکدار، گوجه فرنگی که قیمت آن به کیلویی 2500 تومان رسیده است را به قیمت کیلویی 1000 تومان خریداری کنید.
در طرف مقابل، اگر بهای گوجه به جای افزایش قیمت، کم شود و مثلا به کیلویی 200 تومان برسد، نیازی نیست که حتما شما با قیمتی که در قرارداد تعیین کرده اید گوجه را بخرید؛ چراکه این قرارداد یک قرارداد اختیاری است، یعنی شما برای خرید و فروش مختار هستید.
اختیار فروش
اختیار فروش هم مانند اختیار خرید می باشد؛ با این تفاوت که در قرارداد اختیار فروش، شما معلوم می کنید که در یک قیمت معین و در یک مدت مشخص اختیار فروختن یک دارایی را دارید. معمولا هر برگه اختیار معامله (خرید یا فروش) پشتوانه تعداد محدودی از دارایی است. مثلا هر برگه اختیار فروش برای 1000 برگه سهم می باشد و اگر شما می خواهید اختیار فروش 10000 برگه سهم را داشته باشید، باید 10 برگه اختیار فروش را بخرید.
به عنوان مثال، شما تحلیل می کنید که بازار بورس ممکن است یک اصلاح داشته باشد و شما 100,000 عدد سهم از یک شرکت را در اختیار دارید که قیمت کنونی آن 5000 تومان است. شما 100 برگه قرارداد اختیار فروش را که هر برگه از 1000 عدد سهم پشتیبانی می کند را با قیمت 4800 تومان و در مدت 1 سال خریداری می کنید و به ازای هر برگه اختیار فروش، مبلغی را پرداخت می کنید. سهم شما شروع به اصلاح می کند و قیمتش به 4000 تومن می رسد، چون شما اختیار فروش در قیمت 4800 تومان را دارید، می توانید سهم خودتان را در این قیمت بفروشید و به اینصورت است که به جای بقیه افراد که 20 درصد ضرر کرده اند، شما فقط 4 درصد ضرر کرده اید.
یعنی اگر شما این اختیار فروش را نخریده بودید، روی هر سهم 1000 تومن ضرر می کردید؛ یعنی 100 میلیون تومان ضرر برای سرمایه شما اتفاق می افتاد. ولی در این حالت شما 5 میلیون قرارداد را خریده اید و بر روی هر سهمی هم 200 تومان ضرر کرده اید که جمعا به صورت زیر محاسبه می شود:
25.000.000 =5.000.000 + (100.000 * 200)
یعنی شما به جای 100 میلیون، فقط 25 میلیون ضرر کرده اید و با خرید این قرارداد فروش، از ضرر بیشتر جلوگیری کرده اید.
البته این امکان نیز وجود دارد که بازار بر اساس تحلیل شما جلو نرود و به جای اینکه قیمت سهم شما کم شود، قیمت بالا رود. در این حالت چون شما مختار به فروش هستید و طبیعتا وقتی قیمت سهم به 6000 تومن رسیده است، سهم را با قیمت 4800 تومان نمی فروشید، پولی که برای خرید قرارداد پرداخت کرده اید، از بین رفته است و شما 5 میلیون از دست داده اید.
این مثال ها نشان می دهد که اوراق و اختیار خرید و فروش با اینکه پیچیده است و ریسک دارد، می تواند موضوع جذابی باشد.
نکته: لازم به ذکر است که در بازارهای مالی جهان، دو نوع اوراق اختیار معامله داریم که شامل اختیار خرید و فروش آمریکایی و اروپایی می باشد. در نوع آمریکایی در طول دوره زمانی که در قرارداد قید می شود، می توان خرید یا فروش را انجام داد؛ اما در نوع اروپایی که در بازار بورس ایران هم از این نوع استفاده می شود، خرید یا فروش فقط در انتهای دوره زمانی معین شده امکان پذیر است.
جمع بندی
اختیار خرید و فروش یکی از ابزارهای نوین در بازار سرمایه است و هدف آن، کاهش ریسک های معاملاتی برای سرمایه گذاران است. در واقع، افرادی که با قراردادهای اختیار خرید و فروش آشنا هستند، در مواقعی که بازارها نوسان زیادی دارند، می توانند از این طریق، ریسک های معاملاتی خود را کاهش دهند. به طور کلی قرارداد اختیار معامله به 2 دسته اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود که اختیار معامله و کاربرد آن مکانیسم اجرایی آن ها با یکدیگر مشابه است و به طور کلی، این مفهوم یک قرارداد 2 طرفه بین خریدار و فروشنده است که طی آن، شخص خریدار این حق را دارد که بخش مشخصی از دارایی ذکر شده در قرارداد اختیار معامله را با قیمت معین و در یک زمان مشخص بفروشد یا بخرد. بنابراین، اگر به دنبال استفاده از این ابزار برای معاملات خود هستید، بهتر است جزییات آن را به خوبی یاد اختیار معامله و کاربرد آن بگیرید.
اختیار معامله چیست؟ | بررسی دقیق کاربرد اختیار معامله
اختیار معامله یا به اصطلاح (Option) قراردادی است دوطرفه میان خریدار و فروشنده که برطبق آن خریدار قرارداد، حق (البته نه الزام یا تعهد) دارد برای آشنایی بیشتر با قرارداد اختیار معامله و کاربرد آن در ادامه با ما همراه باشید.
اختیار معامله چیست کاربردهای آن کدام است؟
اختیار معامله یا به اصطلاح (Option) قراردادی است دوطرفه میان خریدار و فروشنده که برطبق آن خریدار قرارداد، حق (البته نه الزام یا تعهد) دارد که مقدار مشخصی از دارایی درج گشته در قرارداد را با قیمت مشخص و در زمانی معین خریداری کند یا به فروش رساند.
کاربرد اختیار معامله
بر طبق این قرارداد، دو طرف معامله میکنند که در آینده معاملهای بکنند. در این نوع معامله خریدار “اختیار معامله”، در برابر پرداخت مبلغ مشخصی، حق خرید یا حق فروش دارایی درج شده در قرارداد را در موعد مقرری با قیمتی که زمان بستن قرارداد مشخص شده است، کسب میکند.
از سوی دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در برابر اعطای این نوع حق به شخص خریدار با دریافت نمودن مبلغ مشخصی زمان عقد قرارداد، برطبق مفاد قرارداد، آمادگی فروش دارایی را دارد. چنان که از توصیف قرارداد اختیار مشخص است، دارنده قرارداد در اعمال نمودن حق خودش اختیار دارد و به بیان دیگر هیچ گونه تعهد یا الزامی ندارد و در زمان صرف نظر کردن از اجرای مفاد اختیار معامله و کاربرد آن قرارداد، مبلغی را که در برابر این حق پرداخت نموده است، از دست میدهد. از سوی دیگر فروشنده قرارداد در زمان تمایل خریدار، میبایستی به اجرای قرارداد عمل کند. این مدل از نوع قرارداد در بین سبدگردانی در بورس نیز اعمال میگردد.
فواید و کاربرد اختیار معامله چیست ؟
توانایی و تطبیقپذیری آن جهت ارتباط برقرار نمودن با داراییهای سنتی نظیر سهام فردی است. این فاکتور به شما توانایی میدهد که موقعیتش را بر طبق شرایطی که احتمال دارد در بازار رخ دهد، تطبیق نماید و تنظیم بکند. به طور مثال میتوانیم از کاربرد اختیار معامله بهعنوان نوعی سپر دفاعی در مقابل بازار بورسِ در حال سقوط بهره ببریم تا ضرر سقوط سهام را به نوعی کاهش بدهیم یا حتی میتوانیم از آن جهت پیشبینی نمودن شرایط استفاده کنیم یا اگر بخواهیم میشود با کمک از آنها بسیار محافظهکار شویم؛ به همین خاطر استفاده از کاربرد اختیار معامله را میتوان بهعنوان قسمتی از استراتژی بزرگتر سرمایهگذاری توصیف نمود؛ ولی این تطبیقپذیری عملی نیز ایرادات خودش را دارد. اما بطور کلی افرادی که بدنبال بازه بالا در بورس هستند می توانند تا حدی به کمک اختیار معامله ریسک ضرر خود را کاهش دهند. پیشنهاد میکنیم جهت آشنایی با بازده بورس مقاله " کاربرد بازدهی بورس " را مطالعه نمایید.
معنای مشتقه در اختیار معامله چیست؟
همانطور که پیشتر گفتیم این مدل از اوراق بهادار اغلب ریسک زیادی دارند و همین طور این توانایی را نیز دارند که اقتصاد را بههم بریزند، ولی این تفکر تا حدی اغراق شده است. معنای «مشتقه» بودن به این معنی است که نرخ آن به قیمت چیز دیگری وابستگی دارد. مثلاً آبمیوه که به میوه وابسته است و سس کچاپ که در اصل مشتق از گوجه فرنگی است. اختیار معامله از اوراق بهادار مالی گرفته شده است، یعنی ارزشش به ارزش داراییهای دیگری وابستگی دارد. مشتق بودن به این معنی است و انواع گوناگونی از اوراق بهادار هست که تحت عنوان مشتق قرار میگیرند، به طور مثال پیمانهای آتی، قراردادهای معاوضه و قرارداد سلف که خود انواع بسیاری دارند.
داشتن اطلاع کافی درباره عملکرد و کاربرد قرارداد اختیار و این که به چه شکل از آنها استفاده خوبی داشته باشیم، به شما کمک میرساند سود زیادی در بازار کسب کنید. اگر اساس و منطق قضاوت اختیار معامله برایتان مناسب نیست، ایرادی ندارد. میتوانید بدون قضاوت اختیار معامله و کاربرد آن نمودن از این نوع سهام استفاده بکنید. حتی اگر تصمیم دارید به هیچ وجه از اختیار معامله خود استفاده نکنید، بایستی بدانید شرکتهایی که در آنها مشغول به سرمایهگذاری هستید، چگونه از آن استفاده نمایید. حالا چه این کاربرد محافظت در مقابل ریسک معاملات ارزی گردد، اگر مالکیت را به شکل اختیار معامله به کارکنانشان بدهند، بسیاری از شرکتهای چند ملیتی کنونی به نوعی از اختیار معامله بهره میبرند.
اوراق اختیار معامله چیست ؟
قرارداد حق اختیار معامله و کاربرد آن خرید احتمال دارد به عنوان ودیعه برای بیان هدفی در آینده تحت نظر گرفته شود. به طور مثال توسعهدهنده زمین احتمال دارد حق خرید یک پارکینگ عمومی خالی را در زمان آینده در اختیار داشته باشد، اما فقط میخواهد در هنگامی از این حق استفاده نمایید که قوانین منطقهبندی ویژهای تصویب شوند.
توسعهدهنده میتواند حق خریداری پارکینگ را به نرخ 250 میلیون تومان از زمیندار در هر مقطعی در بازده زمانی سه سال آینده خریداری نماید. البته زمیندار چنین اختیاری را به طور مجانی نمیدهد و توسعهدهنده بایستی مبلغی بپردازد تا این حق را کسب کند. در باره اختیار معامله نیز این هزینه اجرت است و مقدار آن نیز قرارداد اختیار معامله است. در این باره، اجرت احتمال دارد 6 میلیون تومان باشد که توسعهدهنده به زمیندار بایستی بپردازد که پس از دو سال قوانین منطقهبندی در واقع تصویب شدهاند.
قرارداد حق فروش در اختیار معامله چیست؟
ولی قراردادهای حق فروش را میشود به عنوان بیمه در نظر داشت. توسعهدهندهی زمین مقدار بسیاری سهام مرغوب دارد و نگران این است که در دو سال آینده احتمال دارد رکود اقتصادی اتفاق بیفتد. او دوست دارد اطمینان داشته باشد که اگر سهامی در بازار سقوط بکند، سهام او زیادتر از 10 درصد ارزش خودش را از دست نخواهد داد. اگر سهام 500P &S هم اکنون با ارزش 2500 دلار خرید و فروش گردد، او میتواند قرارداد حق فروش خودش را خریداری نماید که به او این حق را میدهد که شاخص را در هر زمانی در دو سال آینده به قیمت 2250 دلار به فروش رساند. اگر ظرف 6 ماه بازار 20 درصد سقوط نماید، این فرد با 500 سهم توانسته است 250 امتیاز کسب نماید؛ چون شاخصی که به ارزش دو هزار دلار قیمت داشته را با قیمت دو هزار و 250 دلار به فروش رسانده است.
اختیار معامله تنها یک نوع از قرارداد است که به دارایی مشخص شده مربوط میگردد. به همین جهت است که این اختیار از نوع اختیارات مشتقات است. در این نوع از آموزش، داراییهای مربوطه اغلب سهام یا شاخص سهام هستند، اما اختیار معامله همیشه در باره همهی انواع اوراق بهادار مالی نظیر ارز ، اوراق بهادار ، کالاهای مصرفی یا حتی مشتقات دیگری در بازار معامله میگردند.
اوراق اختیار معامله چیست و حق خرید و قرارداد حق فروش در اختیار معامله چیست ؟
داشتن این نوع قرارداد حق خرید به شما موضع معاملاتی خریداری در بازار ارائه میدهند؛ به همین جهت فروشنده قرارداد حق خرید، موضع معاملاتی فروشش را در نظر دارد. قرارداد حق فروش بهتان موضع معاملاتی فروش را در بازار ارائه میدهد و فروش قرارداد حق فروش، شما را در جایگاه معاملاتی خرید قرار مینماید.
فهمیدن این چهار نکتهیا چهار ویژگی خیلی اهمیت دارد، یه این خاطر که به چهار چیزی مربوط و مشخص اختیار معامله و کاربرد آن میشود که میتوانید با اختیار معامله و این نوع قرارداد آن را به خوبی انجام بدهید؛ این چهار عامل اساسی عبارتند از: خریدن حق خرید، فروختن حق خرید، خریدن حق فروش، فروختن حق فروش.
افرادی که در بازار سعی میکنند تا اختیار معامله را میخرند خریدار یا به اصطلاح به آنها (Holder) و کسانی که آن اوراق رادر واقع میفروشند به اصطلاح به آن ها فروشنده یا به زبان دیگر (Writer) می نامند که در بازار فعال هستند و به انجام معامله میپردازند. تفاوت ویژه و اصلی بین انواع خریداران و همچنین فروشندگان نیز این است؛ خریداران اوراق حق خریداری و خریداران حق فروش یا به عبارت دیگر (خریداران) اجبار و الزامی ندارند که خرید اوراق یا فروش اوراق ر انجام بدهند. آنها میتوانند اگر تمایل داشته باشند یا بخواهند از حقوق خودشان استفاده بکنند.
اوراق بهادار اغلب ریسک زیادی دارند. معنای «مشتقه» بودن به این معنی است که نرخ اختیار معامله و کاربرد آن آن به قیمت چیز دیگری وابستگی دارد. این ریسکِ خریداران اختیار معامله را به نوعی میتوان گفت که محدود میکند، به اینصورت که بیشترین و زیادترین ضرری که ممکن است متوجه حقوق آنها در بازار باشد، از دست دادن یا کاهش پیداکردن حق اجرت اختیار معامله در اوراق است؛ اما فروشندگان حق خرید و همین طور فروشندگان حق فروش (فروشندگان) مجبور به این هستند بخرند یا به عبارت دیگر بفروشند.
به این معنا که فروشنده احتمال دارد به قول خود برای خریداری یا فروش عمل نماید. این یعنی فروشنده اختیار و حق معامله ریسک نامحدود دارد، یعنی احتمال دارد خیلی بیشتر و زیادتر از قیمت اجرتِ اختیار قرارداد معامله را به نوعی از دست بدهند.
قرارداد اختیار معامله
قرارداد اختیار معامله سهام؛ نقطه عطف بازار سرمایه
قراردادهای اختیار معامله از جمله ابزارهای نوین مالی است که اخیراً به بازار سرمایه راه یافته است. براساس این قرارداد، دو طرف توافق میکنند که در آینده معاملهای انجام دهند. در این معامله، خریدار “اختیار معامله”، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده را به دست میآورد. از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده اجراء تعهدات قرارداد (خرید یا فروش دارایی پایه) مذکور است. چنانکه از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر، هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرفنظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است را از دست میدهد. از طرف دیگر؛ فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.
قرارداد اختیار معامله سهم
- اختیار خرید: قراردادی است که طبق آن خریدار، اختیار (نه اجبار) دارد که دارایی پایه مورد نظر را در زمان مشخصی از آینده با قیمت اعمال مشخص خریداری کند.
- اختیار فروش: قراردادی است که طبق آن خریدار، اختیار (نه اجبار) دارد که دارایی پایه مورد نظر را در سررسید قرارداد با قیمت اعمال مشخص بفروشد.
قیمت اعمال، یک قیمت تفاهم شده بین خریدار و فروشنده اختیار است. سررسید قرارداد نیز تاریخ تفاهم شده آتی در قرارداد خواهد بود. دارایی پایه را میتوان سهام، دارایی فیزیکی، ارزهای قابل معامله و سایر مواردی در نظر گرفت که قرارداد اختیار معامله بر روی آن تعریف میشود.
- بر خلاف سمت خریدار، فروشنده اختیار در صورت اعمال قرارداد از سوی خریدار، موظف به فروش یا خرید دارایی پایه خواهد بود و اختیاری در این بین ندارد.
- با توجه به نکات ذکرشده، چهار حالت کلی برای طرفین معامله اختیار میتوان متصور شد: خریدار اختیار خرید / فروش، فروشنده اختیار خرید / فروش. خریدار اختیار خرید/فروش اختیار انجام معامله و فروشنده اختیار خرید/فروش موظف به فروش/خرید دارایی پایه (در صورت اعمال سمت خریدار) خواهد بود.
تجربه جهانی و ایران
تجربه جهانی مرتبط با ابزار اختیار به اوایل قرن 18 در اروپا و آمریکا برمیگردد؛ اما مبادله رسمی در قالب اختیار معامله سهام، ابتدا در سال 1975 در بورس سهام آمریکا (AMEX) و بورس فیلادلفیا (PHLX) راهاندازی شد. بورس شیکاگو (CBOT) در 1973 یک بورس انحصاری برای اختیار معاملات روی سهام تشکیل داد.
هماکنون در ایران قراردادهای اختیار بر روی سهام تعدادی از شرکتهای بزرگ و تاثیرگذار بورس طراحی و قابل انجام است؛ از جمله بانک ملت، فولاد خوزستان، فولاد مبارکه، گل گهر، مپنا، نفت و گاز پارسیان، ایرانخودرو، فولاد خوزستان، ملی مس، پالایشگاه اصفهان و پالایشگاه بندرعباس.
شخص خریدار اختیار باید به میزان اندازه قرارداد ضرب در قیمت پرداختی (پرمیوم) اختیار در حساب کارگزاری وجه داشته باشد (بیشترین ریسک سمت خریدار، زیان به مبلغ پرمیوم است.)
شخص فروشنده اختیار با توجه به اینکه در معرض ریسک قرار دارد، مبلغی تحت عنوان پرمیوم پرداختی سمت خریدار را دریافت میکند. همچنین باید وجه مشخصی با توجه به ضرایب تصویب شده توسط سازمان بورس اوراق بهادار در حساب وی مسدود شود تا تضمین کافی برای اعمال خریدار وجود داشته باشد.
در صورتی که قیمت بازار دارایی پایه از نرخ توافقی قرارداد پیشی گیرد، اختیار خرید معامله با ارزش میشود. با توجه به این نکته، سه حالت کلی برای هر قرارداد اختیار وجود دارد:
در صورتی که ارزش دارایی پایه کمتر، برابر یا بیشتر از قیمت اعمال توافق شده باشد، اختیار خرید معامله را به ترتیب بیارزش، به ارزش و با ارزش میدانند. این تقسیمبندی برای اختیار خرید است و برای اختیار فروش، دقیقاً به عکس این شرایط صادق است.
کاربردهای اختیار معامله
اختیار معامله معمولاً برای سه دسته از سرمایهگذاران مناسب است:
- پوششدهندگان ریسک: اشخاصی که مالک، تولیدکننده یا مصرفکننده دارایی پایه هستند، برای قرار گرفتن در منطقه امن، میتوانند وارد قرارداد اختیار معامله میشوند. بهعنوانمثال؛ مصرفکننده صنعتی یک ماده اولیه که بازار آن ماده، دارای نوسان قیمتی بالایی است، میتواند وارد سمت خرید اختیار خرید آن ماده اولیه شود و هزینه مواد اولیه خود در آینده را تثبیت نماید. سمت فروش برای طیف وسیعتری از داراییها قابل تعریف است. مثلاً فردی که مالک سهام یک شرکت میباشد و معتقد به روند رو به کاهش قیمت سهام است، میتواند اختیار فروش آن سهام را خریداری کرده و از ریسک افت قیمت دارایی خود اجتناب کند.
- سفته بازان و استفاده از اهرم در معاملات: هدف سفتهباز، کسب سود از تحرکات دارایی پایه است. در صورتی که سرمایهگذار به بهتر (بدتر) شدن شرایط معامله یک دارایی پایه اعتقاد داشته باشد، به جای خرید (فروش) دارایی میتواند اقدام به خرید (فروش) اختیار معامله آن کند. مهمترین نقطه قوت استفاده از قرارداد اختیار به جای سرمایهگذاری مستقیم بر دارایی پایه را میتوان استفاده از اهرم ایجاد شده در این بین دانست، چراکه پرمیوم پرداختی برای اختیار، عموماً در مقایسه با قیمت دارایی پایین، درصد کمی است.
- آربیتراژگر: هدف این دسته از معامله گران، کسب سود بدون ریسک از طریق ورود همزمان در دو بازار است. در واقع؛ به دلیل عدم دقت کافی در بازار معاملات سهام و تغییرات شدید مثبت و منفی قیمت سهام، فرصتی ایجاد میشود که شخص آربیتراژگر، قرارداد اختیار خرید با قیمت پایینتر را با پرمیوم پرداختی پایین خریداری میکند و قرارداد اختیار خرید با قیمت اعمال بالاتر را به پرمیوم دریافتی بالاتری میفروشد و به این روش کسب سود میکند. معمولاً در بازارهای کارآ، این نوع فرصتها در زمان کوتاهی از بین میروند.
عموماً دو نوع آپشن در بازارها قابل دسترسی است
- آپشن اروپایی: این آپشن فقط در سررسید قرارداد قابل اعمال است و انعطاف و جذابیت کمتری دارد. آپشنهای موجود در بازار سرمایه ایران، همگی از نوع اروپایی هستند.
- آپشن آمریکایی: در هر زمان از انعقاد قرارداد تا سررسید توسط خریدار قابل اعمال است.
اعمال قرارداد اختیار، در صورتی انجام میشود که شخص خریدار اختیار از به اجرا گذاشتن حق انتخاب خود کسب سود کند. به عنوان مثال؛ شخص خریدار اختیار خرید سهم الف به قیمت اعمال توافقی 200 تومان، در زمان سررسید با قیمت بازار 250 تومان دارایی پایه مواجه شود. در این حالت شخص، حق خرید خود به قیمت 200 تومان را اعمال کرده و در بازار سهم را به قیمت 250 تومان فروخته و از این محل، سود 50 تومانی کسب میکند. سود شخص در اصل پس از کسر پرمیوم پرداخت شده ابتدایی برای قرارداد اختیار خرید بهدست خواهد آمد.
سمت فروش اختیار دو حالت کلی دارد:
- حالت اول آن است که فروشنده اختیار خرید، دارایی پایه را نیز در تملک داشته باشد. به عنوان مثال؛ تولیدکننده مس را تصور کنید که مس تولیدی دارد و در زمانی که قیمت مس 6 هزار دلار است، اقدام به فروش قرارداد اختیار خرید مس به قیمت 6300 با پرمیوم 20 دلاری میکند. در زمان سررسید، یا قیمت کمتر از 6 هزار و 300 دلار است اختیار اعمال نمیشود و عایدی فروشنده 20 دلار خواهد بود؛ اما در حالت دوم، اگر قیمت بالای 6 هزار و 300 دلار برود، سمت خریدار حق خود را اعمال میکند؛ در نتیجه با توجه با دارایی مس، هم تولیدات به قیمت بالاتری فروش رفته و هم 20 دلار پرمیوم دریافت شده است.
- حالت دوم آن است که فروشنده اختیار خرید، دارایی پایه را در اختیار نداشته باشد. در این حالت، سود فروشنده محدود به پرمیوم دریافتی است؛ اما ضرر آن ممکن است، حتی به بینهایت برسد. مثلاً زمانی را تصور کنید که دارایی پایه در زمان سررسید به دلیل کمیاب شدن، قیمت تصاعدی و صعودی پیدا کند و فروشنده با هر رشد قیمتی برای تامین و تحویل آن، هزینه (زیان) بیشتری را تجربه کند.
ارزشگذاری اختیار
عوامل مختلفی بر ارزش قرارداد اختیار اثرگذار است. به کمک مدلسازی و بررسیهای انجام گرفته، مدل معروف به “بلک-شولز” در قراردادهای اختیار بیشترین کاربرد را دارد. در مدلهای ارزشگذاری اختیار، عوامل زیر از دید سرمایهگذاری بیشترین اهمیت را دارند:
- زمان تا سررسید: هر چه زمان سررسید طولانیتر باشد، بر ارزش اختیار اثر مثبت دارد.
- قیمت دارایی پایه: هرچه قیمت دارایی پایه در حال حاضر بالاتر باشد پرمیوم پرداختی برای اختیار خرید (فروش)، مبلغ بالاتر (کمتر) خواهد بود.
- قیمت اعمال: هر چه قیمت اعمال برای یک اختیار خرید (فروش) بالاتر باشد، پرمیوم پرداختی برای اختیار پایینتر (بالاتر) است.
- نوسانپذیری: تغییرات قیمتی دارایی پایه ارزش اختیار را بالا میبرند. در نتیجه، رابطه نوسانپذیری با پرمیوم پرداختی در هر نوع اختیار مثبت است.
- نرخ بهره بدون ریسک: این معیار را میتوان معادل با نرخ سود بانکی یا اوراق خزانه دولت در بازار سرمایه دانست. مشخص است که هر چه نرخ بهره بدون ریسک بالاتر باشد، پرمیوم پرداختی برای اختیار خرید (فروش)، بالاتر (پایینتر) است.
- سود نقدی یا عایدی بین دوره: هرچه دارایی پایه تا زمان سررسید، عایدی بیشتری داشته باشد، پرمیوم پرداختی برای اختیار خرید (فروش)، کمتر (بیشتر) خواهد بود.
مجموعه عوامل بالا با استفاده از روش “بلک-شولز” به نتیجهگیری درباره ارزش یک اختیار میرسد. به منظور سهولت کار میتوان از ماشینحسابهای در دسترس از جمله در درگاه اینترنتی بورس اوراق بهادار تهران استفاده کرد.
ارزشمند شدن اختیارها
در این بخش، تمرکز بر ارزشمند شدن قرارداد اختیار در سهام خواهد بود. معنی “با ارزش شدن” در قراردادهای اختیار، تنها برای سمت خریدار اختیار معنا خواهد داشت؛ زیرا عایدی سمت فروشنده تنها منحصر به پرمیوم دریافتی از سمت خریدار است و از طرف دیگر، حد بالای زیان خریدار اختیار، محدود به مبلغ پرداختی پرمیوم خواهد بود. با توجه به این توضیح، ریسک سمت فروشنده بسیار بیشتر از سمت خرید است؛ بهخصوص در صورتی که فروش اختیار خرید، بدون پوشش ریسک (مالکیت دارایی پایه) انجام شده باشد که قیمت میتواند تا بینهایت رشد کند و ضرر فروشنده بینهایت شود. با توجه به توضیحات داده شده در قرارداد اختیار، سود اعمال خریدار برابر زیان اجرای تعهد از سمت فروشنده خواهد بود. در ادامه به مرور یک مثال در این باره می پردازیم:
تصور کنید که شخصی اختیار خرید سهم با قیمت فعلی 200 تومان را با قیمت اعمال 250 تومانی برای دو ماه دیگر با پرمیوم 5 تومان خریداری کرده است؛ در صورتی که قیمت سهم در دو ماه آینده 280 تومان شود، سمت خریدار حق خود را اعمال میکند و سهم را به قیمت 250 تومان از طرف فروشنده قرارداد خریداری میکند و در بازار 280 تومان میفروشد. در نتیجه؛ اختیار خرید 30 تومان (تفاضل 280 و 250) با ارزش بوده و سود کل خریدار 25 تومان (کسر 5 تومان از ارزش پرمیوم) بوده است.
گرچه اختیار قابل معامله در بازار سرمایه ایران، اروپایی است؛ اما لزوماً نیاز به نگهداری تا زمان سررسید و اعمال اختیار نیست. با توجه به مکانیزم تعریف نمادهای معاملات اختیار در بورس اوراق بهادار، امکان گرفتن موقعیت عکس اختیار اخذ شده و بستن موقعیت باز اختیار و در نتیجه شناسایی سود (زیان) ایجاد شده، محیا است. در صورتی که شخص، اختیار را با قیمت پایینتر خریداری کرده باشد و در بازار معاملاتی با قیمت بالاتر بفروشد، کسب سود میکند.
اعمال یا تسویه نقدی
در صورتی که اختیار “با ارزش” باشد، اعمال یا تسویه اختیار در سررسید به دو روش نقدی یا فیزیکی انجام میشود. در روش فیزیکی؛ دارایی پایه مورد معامله تحویل داده میشود، اما در روش تسویه نقدی، تنها مابهالتفاوت قیمت روز دارایی پایه و قیمت توافقی قرارداد پرداخت خواهد شد. در زمان تسویه، قدرت تصمیمگیری در دست فروشنده اختیار خرید یا فروش است و تنها در صورتی که فروشنده تسویه نقدی را انتخاب کند، این روش انجام میشود و در غیر این صورت اولویت با تحویل فیزیکی است. در بازار سرمایه ایران با توجه به سیستم سپردهگذاری مرکزی و محدودیتهای موجود، تنها زمانی بدون کسب تکلیف از فروشنده تسویه نقدی صورت میگیرد که نماد دارایی پایه بسته باشد. سازمان بورس در تلاش برای رفع این مشکل است؛ چراکه ممکن است، بنا بر اطلاعات بسیار مثبت نماد، یک سهم بسته شده باشد؛ اما پس از بازگشایی، قیمت رشد قابل توجهی داشته باشد؛ اما در شرایط فعلی، تسویه نقدی بر طبق قیمت سهم در زمان بسته بودن انجام میگیرد و در این بین سود خریدار اختیار دستخوش اختیار معامله و کاربرد آن تغییر میشود.
مشخصات قرارداد
با توجه به تعریف صورت گرفته؛ در حالت پایه، اندازه هر قرارداد اختیار معامله سهام شامل یک هزار سهم پایه است. در نتیجه؛ در زمانی که شخصی 5 قرارداد اختیار به پرمیوم 6 تومان خریداری میکند در واقع، اقدام به خرید اختیار خرید 5 هزار سهم به قیمت کل 30 هزار تومان کرده است. البته این رقم قبل از اضافه کردن کارمزد معامله است. کارمزد معاملاتی اختیار بر اساس آخرین مصوبات، برابر 0.108 درصد از ارزش معاملاتی است که نسبت به کارمزد معاملات سهام، بسیار ناچیز است.
در زمان یک اتفاق مهم در شرکتی مانند تقسیم سود، سهام جایزه، سود تقسیمی و سایر موارد که منجر به تغییر تعداد سهام شرکت یا تعدیل قیمت آن در بازار میشود، اندازه هر قرارداد و قیمت اعمال تغییر پیدا میکند که روش تعیین آنها در “دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله سهام” در بورس اوراق بهادار تهران قابل ملاحظه است.
دیدگاه شما